همزمان با «افزایش ۹۰ درصدی مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا» در ایران و تشدید این بحران به دلیل مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و گسترش کانون‌های ریزگرد، وزارت نفت در دو نامه از دولت خواسته است که با «تعویق زمان اجرای استانداردهای سوخت به مدت پنج سال» موافقت کند و در عمل، تولید و توزیع سوخت‌ و به‌ویژه بنزین مرگبار و غیراستاندارد را تا ۱۴۰۷ ادامه دهد.

سایت دیده‌بان ایران یکشنبه، ۲۴ دی (۱۴ ژانویه)،  متن دو نامه وزارت نفت را فاش کرد که نشان می‌دهد این وزارتخانه دستور تعویق اجرای استاندارد‌های تولید سوخت، از جمله بنزین، را تا ۱۴۰۷، یعنی پنج سال دیگر، به تعویق انداخته است.

در نامه اول که تاریخ ۱۶ بهمن ۱۴۰۱ را بر خود دارد، وزارت نفت از دولت خواسته است که با تعویق «طرح کهاب»، برای «کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین» موافقت کند.

در نامه دوم به تاریخ ۲۰ خرداد ۱۴۰۲ که مهم‌تر و صریح‌تر از نامه اول است، نیز وزارت نفت از دولت خواسته است که با تعویق پنج ساله اجرای «استانداردهای سوخت» موافقت کند و اجرای این طرح تا ۱۴۰۷ تعلیق شود.

در گزارش سایت خبری دیده‌بان ایران آمده است که دولت با این درخواست موافق نبوده، اما روشن نیست که چه زمان مشخصی برای اجرای دستورالعمل‌های استاندارد در تولید سوخت، به‌ویژه بنزین، تعیین کرده است. اعضای دولت ابراهیم رئیسی، از جمله مسئولان وزارت نفت، تاکنون درباره اینکه «استانداردهای تولید سوخت»، به‌ویژه درباره بنزین، تا چه زمانی به تعویق افتاده است، توضیحی ارائه نکرده‌اند.

این در حالی است که در پی تشدید آلودگی در ماه‌های اخیر در کلانشهرها و بسیاری از دیگر شهرهای ایران، گزارش‌های متعددی درباره اقدام شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران در عرضه بنزین مرگبار و غیراستاندارد تولید پتروشیمی‌ها، منتشر شده است.

شدت آلودگی هوا چنان ابعاد گسترده‌ای یافته است که این معضل افزون بر پایتخت و کلانشهرها، به شهرهای کوچک در استان‌های مختلف ایران نیز گسترش یافته است.

محسن پیرهادی، رئیس فراکسیون مدیریت شهری مجلس یازدهم، چهارشنبه، ۲۲ آذر سال جاری، در مصاحبه با خانه ملت، خبرگزاری رسمی مجلس شورای اسلامی، از افزایش نزدیک به ۹۰ درصدی مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در یک سال خبر داد.

پیرهادی گفت: «آنچه در بررسی آسیب‌های استمرار هوای ناسالم کلانشهرهای کشور ناراحت‌کننده است، مقایسه آمار مرگ‌ومیر ناشی از این معضل طی سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰ است. این تعداد از ۱۱ هزار نفر در سال ۹۹ به بیش از ۲۰ هزار تن در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته» است.

گزارش‌های مختلف، شمار قربانیان سالانه آلودگی هوا را در ایران نزدیک به ۴۶ هزار نفر و معادل دست‌کم ۱۰ درصد مرگ‌های سالانه در ایران اعلام کرده‌اند و بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، هفتم آذر سال جاری درباره شمار «مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا» در ایران گفت که آمار مرگ سالانه «حدود ۲۶ هزار نفر در کشور، و در تهران هفت هزار نفر» در اثر آلودگی هوا ثبت شده است.

این در حالی است که بخش عمده‌ای از این مرگ‌ها ناشی از آثار مرگبار تولید و توزیع سوخت غیراستاندارد بر تشدید آلودگی هوا در مناطق مختلف ایران است.

داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌ زیست، هفتم دی ۱۴۰۱، عرضه سوخت و بنزین غیراستاندارد را از دلایل عمده تشدید آلودگی هوا در مناطق مختلف ایران دانست و افزود که «منابع انتشار آلودگی در سال‌های اخیر نه‌تنها کم نشده، بلکه افزایش پیدا کرده است».

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌ زیست با تاکید بر ادامه «تولید سوخت استاندارد در کشور» گفت: «فقط ۳۸ درصد بنزین تولیدی در کشور منطبق بر استانداردهای یورو ۴ و ۵ است.»

گل‌علیزاده با بیان اینکه «در تهران روزانه ۱۶ میلیون لیتر بنزین و در کشور ۱۰۳ میلیون لیتر بنزین و گازوئیل مصرف می‌شود»، افزود که انتشار آلاینده‌های ناشی از مصرف این سوخت باعث بروز اثرات تجمعی می‌شود.

به گفته این مقام سازمان حفاظت محیط زیست، تولید و عرضه سوخت غیراستاندارد در حالی ادامه دارد که «مصرف سوخت در نیروگاه‌ها، صنعت، خودرو، موتورخانه‌ها، سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی»، در کنار «عدم نوسازی و توسعه حمل‌ونقل عمومی، عدم ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر» و تردد میلیون‌ها خودرو فرسوده و موتورسیکلت، «باعث تجمع آلاینده‌ها می‌شود و این اثرات تجمعی بیش از ظرفیت تهویه هوا است و وزش باد نمی‌تواند آلودگی را تخلیه کند».

جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌و‌نقل شورای شهر تهران، نیز بهمن گذشته تایید کرد که «فقط ۳۸ درصد از بنزین استاندارد است و مابقی خارج از استاندارد تولید می‌شود».

ابعاد تولید و عرضه سوخت، به ویژه بنزین غیراستاندارد، در ایران چنان گسترده است که مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، ۷ آذر ۱۴۰۱ در یک برنامه تلویزیونی تایید کرد که وزارت نفت «برای تامین تقاضای زیاد، بنزین با کیفیت پایین در کشور» توزیع می‌کند.

او همچنین توزیع «بنزین برگشت‌خورده توسط طالبان» را در شهرهای مختلف ایران، تایید کرد و گفت که «بنزینی که به دلیل کیفیت پایین توسط طالبان افغانستان پس فرستاده‌شده» نیز در برخی شهرها توزیع می‌شود.

مالک شریعتی در توجیه اقدامات دولت و وزارت نفت در توزیع بنزین آلوده گفت: «این بنزین، تولید شرکت‌های خصوصی است و اینکه در کدام نقطه کشور توزیع می‌شود قابل رصد نیست و فقط مقام‌های وزارت نفت از شهرهای محل توزیع این بنزین اطلاع دارند.»

علاوه بر «تولید و توزیع سوخت‌ و بنزین غیراستاندارد»، اقدام دولت به «مازوت‌سوزی» در نیروگاه‌ها نیز عامل دیگر تشدید آلودگی هوا و افزایش شمار مرگ‌های ناشی از این معضل در ایران است.

 علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، ۲۲ آذر ادعا کرده بود که «مازوت‌سوزی در هیچ‌یک از پالایشگاه‌هایی که نزدیک کلانشهرها و مراکز جمعیتی قرار دارند، انجام نمی‌شود و در نیروگاه‌هایی انجام می‌شود که دور از مراکز جمعیتی قرار دارند».

با این حال، مهدی پیرهادی، عضو و رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران و برادر محسن پیرهادی، رئیس فراکسیون مدیریت شهری مجلس، همان روز اسامی ۱۴ نیروگاه را اعلام کرد که در آن‌ها مازوت‌سوزی می‌شود. به گفته مهدی پیرهادی، «نیروگاه‌های ایرانشهر، منتظر قائم، رجایی، رامین، کرمان، منتظری، سهند، تبریز، زرند، بندرعباس، طوس، مفتح، و شازند» از جمله نیروگاه‌هایی‌اند که در طول سال گذشته مازوت‌سوزی داشته‌اند.

به گفته شماری از نمایندگان مجلس، مقام‌های دولت و دستگاه قضایی جمهوری اسلامی حاضر نیستند به پرونده‌های مرتبط با آلودگی هوا رسیدگی کنند؛ چنانچه با وجود «ارجاع تخلفات و ترک‌فعل‌های صورت‌گرفته» در پیوند با اجرای قانون هوای پاک به دستگاه‌های اجرایی مسئول، و «حتی ارسال پرونده این تخلفات از مجلس به دستگاه قضایی»، به هیچ‌یک از این پرونده‌ها رسیدگی نشده است.

اینک افشای نامه وزارت نفت برای «تعویق زمان اجرای استانداردهای تولید سوخت و بنزین» تا پنج سال دیگر، نشان می‌دهد که در عین افزایش روزافزون مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا، مقام‌ها و دستگاه‌های حکومتی در ایران دست‌کم تا پنج سال آینده هیچ اقدام عملی برای کاهش آلودگی‌ هوا در دستورکار ندارند.